Odzyskanie niektórych utraconych ziem polskich. Sprawy ruskie nie odciągnęły króla od zabiegów zmierzających do odzyskania utraconych przez Polskę ziem. Realizował je dwojako, albo przez układy, wzmacniane niekiedy koligacjami małżeńskimi, albo przez wyprawy zbrojne. W celu wzmocnienia więzi między Polską a dawno utraconym Pomorzem Zachodnim, rządzonym przez własną dynastię, wydał swą córkę Elżbietę za księcia pomorskiego Bogusława V. Z tego małżeństwa narodził się wnuk Kaźko — książę słupski, którego król Kazimierz uwzględniał w swych planach następstwa tronu, o czym przeczytacie dalej. W ostatnich latach swego życia uzyskał Kazimierz od Marchii Brandenburskiej pewne ziemie na granicy północnej kraju, które dały Polsce bezpośredni dostęp do Pomorza Zachodniego. Nieco wcześniej
zaś złożyli królowi hołd lenny ówcześni właściciele dawnego polskiego grodu Santoka.
Stałą troską królewską było odzyskanie Śląska. Przegrał tu jednak w konkurencji z Luksemburgami. Udało się mu tylko przyłączyć na trwałe do Polski ziemię wschowską. Niekorzystna była obietnica księcia świdnickiego Bolka zapisu jego księstwa na rzecz Karola IV. Cesarz pojął bowiem, jako trzecią swą żonę, bratanicę Bolka — Annę. Kazimierz do końca swego panowania nie chciał uznać wymuszonych przez sytuację polityczną zrzeczeń dawnych ziem piastowskich.
W tym celu prosił w 1364 r. papieża o zwolnienie go z układów zawartych na niekorzyść Królestwa Polskiego, mając na myśli traktaty w sprawie Pomorza Gdańskiego i Śląska.
Na pomyślnej natomiast drodze znajdowało się odzyskanie Mazowsza. W 1351 r., po śmierci księcia płockięgo, król przyłączył do Polski jego ziemie Niebawem jednak tę i inne odzyskane na Mazowszu ziemie nadał prawem lennym innemu księciu mazowieckiemu.
System obronny państwa polskiego.
Już współcześni uznali za jedną z największych zasług króla zbudowanie wielu zamków i obwarowanie miast murami. Mówi się, że Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną. Obliczono, że z funduszów królewskich zbudowano wówczas 53 zamki, a 27 miast otrzymało mury obronne. Król popierał ponadto wznoszenie budowli obronnych przez biskupów i rycerzy.
Zamki i miasta warowne, często z zamkami w ich obrębie lub połączone z zamkami, tworzyły zwarty system obronny. Chroniona była szczególnie stolica państwa oraz najgęściej zaludnione ziemie Polski centralnej odzież robocza i ochronna. Zamki wznoszono z miejscowego kamienia, a tam, gdzie go brakowało — z cegły. Na obszarach nizinnych miały one plan na ogół regularny, a na wyżynnych — nieregularny, ponieważ wykorzystywały naturalne ukształtowanie terenu. Popatrz na mapę i wskaż zamki broniące Polski przed Krzyżakami, najazdami tatarskimi i litewskimi, inwazją Czech i Węgier. Które zamki broniły Krakowa?
Układy o następstwie tronu. Kazimierz Wielki nie miał syna. W pierwszym małżeństwie z Litwinką Anną-Aldoną doczekał się dwóch córek, a druga żona
— księżniczka niemiecka — nie dała mu potomstwa. W większości państw średniowiecznych kobiety były wyłączone od dziedziczenia tronu i w Polsce było podobnie. Jednak jeszcze wtedy,
gdy Kazimierz miał prawo spodziewać się syna, zawarł pierwszy traktat o dziedziczeniu tronu polskiego przez An-degawenów węgierskich. Było to w 1339 r. na drugim zjeździe w Wyszeh-radzie. Prawo dziedziczenia tronu polskiego przez Ludwika syna Karola Roberta, a siostrzeńca Kazimierza Wielkiego zostało jeszcze kilkakrotnie potwierdzone. Załatwiono tę sprawę wtedy, gdy oba państwa konkurowały o przyłączenie Rusi Halickiej. Ceną, jaką Kazimierz płacił za zgodę Węgier na przyłączenie Rusi do Polski, było uznanie następstwa Andegawenów na tronie polskim, jeśli Kazimierz nie doczeka się potomka męskiego.
Układ między królami umocniła zgoda dygnitarzy polskich i przywilej Ludwika Węgierskiego dla szlachty polskiej, wydany w Budzie w 1355 r. W dokumencie tym Andegaweńczyk przyrzekł jej ustępstwa podatkowe.